Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireyin kendisini, ailesini ve toplumu ilgilendiren önemli bir psikiyatrik rahatsızlıktır. Çocukluk çağında sıkça görülen bu bozukluk, erken teşhis edildiğinde tedavi şansı yüksek olan bir durumdur. Eğitim ve sağlık alanlarında çalışanlar, çocuklarla ilgilenen bireyler ve aileler tarafından bilinmesi oldukça önemlidir. DEHB, dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik olarak tanımlanan üç belirti ile karakterizedir. Günümüzde genel olarak hiperaktivite olarak bilinen bu rahatsızlığın nedenleri biyolojik kökenlidir.

Aşırı Hareketlilik (Hiperaktivite): Çocukların genellikle hareketli ve enerjik olmaları beklenir. Ancak hiperaktivite, yaşıtlarına kıyasla daha hareketli ve enerjik olan çocukları ifade eder. Her hiperaktif çocuk kontrolsüz bir şekilde hareket etmez; bu nedenle hiperaktivite, yerinde duramama veya oturamama şeklinde tanımlanır. Özellikle okul öncesi dönemde (3-6 yaş) bu belirtiler daha belirgin olur. Bu çocuklar sürekli koşturur, yerinde duramaz ve televizyon seyrederken bile hareket ederler. Yaş ilerledikçe hiperaktivite azalabilir.

Dikkat Eksikliği: Dikkat eksikliği, çocuğun yaşına göre dikkat süresinin kısa olması, okuma ve yazma gibi konularda dikkatin daha kolay dağılması anlamına gelir. Okul çağına gelindiğinde öğrenmeye karşı ilgisizlik başlar. Ödev yapmazlar veya yapsalar bile ailenin ve öğretmenin zoruyla derslerini bitirirler. Her zaman bahaneler üreterek ders çalışmayı bölerler ve yanlarında sürekli birini isterler. Üstlerine düşen görevleri zor bitirir ve başka işlerle ilgilenirler. İşitsel dikkat güçlüğü çekenler sanki dinlemiyormuş gibi görünürler. Sınıfta dikkat dağıtırlar ve genellikle başka şeylerle meşgul olurlar. Yaşıtlarına göre okuma ve yazma etkinliklerinde gecikme gösterirler. Hataları sık yaparlar, kelimeleri uydururlar ve eklemeler yaparlar. Unutkanlık yaygındır ve zamanı iyi yönetemezler. Organize olamazlar, çabuk sinirlenir ve sıkılırlar. Sorulara basit hatalar yaparak cevap verirler. Ancak dikkat sorunu yaşayan çocuklar zevk aldıkları işlerle uzun süre ilgilenebilirler. Kurallı öğrenmeye tepkili olurlar. Bu çocukların bir kısmı ağır hareketli olabilir. Aşırı hareketli olanlar ergenlikte durulabilir.

Dikkat sorunu olan ancak ağır hareket eden çocukların aileleri tedirginlik yaşayabilir. Bu çocuklar tembel ve sorumsuz olarak algılanarak, üzerlerine gidilir. Ailenin bu durumu bir hastalık olarak bilmemesi halinde, baskı daha fazla olur. Çocukları aşağılama, azarlama, ceza verme ve sert davranışlar ortaya çıkar. Bu tutum çocuğun gerilemesine neden olur. Aileye tepki olarak, başarılı oldukları işleri bile yapmazlar. Ergenlikle birlikte evdeki sorunlar daha fazla artar ve aile bağları koparak, yaşam boyu sorunlu bireyler haline gelirler.

Dikkatini yoğunlaştırmada zorluk çeken çocuklarda planlı ve organize hareket etme zordur. Basit bir işe başlama ve bitirmede bile zorlanabilirler. İşleri yaparken genellikle zorlanırlar. Ailesinin yardımı olmadan gidecekleri yerlere bile gecikirler. Özellikle okul zamanlarında bu belirgin şekilde yaşanır.

Dürtüsellik: Çocuklar ilk yıllarında dürtüleri ile hareket ederler. Bu dürtüleri aileleri ve sosyal çevrelerinin yardımıyla kontrol etmeyi öğrenirler. Dürtüsellik, sonunu düşünmeden hareket etmektir ve çocukların sosyal uyumlarını bozar. Sabırsız olurlar, düşünmeden hareket eder ve direktifleri dinlemezler. Cesur davranır ve hatalardan ders çıkarmazlar. Kendileriyle konuştuğunuzda eylemin sonucunu bilebilir ve sağlıklı yorum yapabilirler. Ancak kendilerini durduramadıkları için, olmaması gereken eylemleri yaparlar. Her çocuğun hatalı ve yanlış hareketleri olabilir; ancak dürtüselliği bulunan çocuklar ödül ve cezadan anlamadıkları için bunlardan ders çıkaramazlar. Ailenin sürekli nasihat etmesi bile, çocukların hatalarını düzeltemez.

Dürtüselliği olan çocuklar korkusuz olmalarıyla dikkat çekerler. Davranışlarında oldukça cesurdurlar. Yabancı yerlerde bile korkusuzca hareket ederler. Diğer yandan hiç korkulmayacak ya da basit şeylerden korkabilirler. Aşırı cesaretli davranmalarından dolayı sıkça kazaya maruz kalırlar. Canları yansa bile fazla ağlamazlar. Cesur olduklarından dolayı, kazayı kendilerine çekerler. Bu çocuklar ailesi ve akrabaları ile sorun yaşamazken, sosyal ortamlarda uyumsuz davranışlar sergilerler.

DEHB, erken teşhis ve uygun tedavi ile yönetilebilir bir rahatsızlıktır. Bu nedenle ailelerin, eğitimcilerin ve sağlık profesyonellerinin bu konuda bilinçli olması gerekmektedir. DEHB belirtileri dikkate alınarak erken müdahale edilmesi, çocukların akademik ve sosyal yaşamlarında daha başarılı olmalarına yardımcı olabilir.