Paranoya, karmaşık duygulara sebep olan ciddi bir ruhsal bozukluktur. Bu hastalığın en belirgin özelliği hezeyanlardır. Hastalar, kendilerine eziyet edildiğini, haksızlık yapıldığını veya zarar verildiğini düşünürler. Bu kötü niyetli kişilerin kim olduğunu belirlemek zor değildir; herkes olabilir. Paranoya daha çok erkekleri etkisi altına almaktadır. Bu hastalığı yaşayan kişiler korku, sevinç, öfke, gurur ve kin gibi duyguları yoğun bir şekilde yaşarlar. Bu durum, çevreleriyle olan ilişkilerini zedeler ve toplum içinde yalnız kalmalarına neden olabilir.

Paranoya, genetik ve çevresel etkilere bağlı olarak gelişen bir ruhsal bozukluktur. Genetik yatkınlığın varlığı, ikizler üzerinde yapılan araştırmalarla desteklenmiştir. Tek yumurta ikizlerinin bu hastalığa ya beraber yakalandığı ya da ikisinin de yakalanmadığı tespit edilmiştir. Aile içi ilişkiler, şiddet ve stres gibi çevresel faktörler de hastalığın oluşumunda etkili olabilir. Ancak, genetik yatkınlık söz konusu olmadığında, tek başına çevresel etkilerin hastalığa yol açma olasılığı düşüktür. İnsanlar dönem dönem kendileri hakkında başkalarının olumsuz düşüncelerine kapılabilirler, fakat bu genellikle koşulların değişmesiyle düzelir. Genetik etkenin varlığında ise daha dikkatli olunmalıdır. Genellikle ileri yaş grubunda ve toplumun alt seviyelerindeki kişilerde görülen bu durum, kişilerin toplumla iletişim kurmaktan çekindikleri ve kendilerine kötülük edilmesinden korktukları bir hale gelir. Paranoya, tek başına tehlike yaratmasa da şizofreniye zemin hazırlayabileceği unutulmamalıdır.

Bu belirtilerin dördünün bir arada bulunması, paranoya rahatsızlığını düşündürmelidir. Bu kişiler genel anlamda geçimsiz ve sürekli sorunlar yaşayan kişilerdir. Karşısındaki kişilere sert tepkiler vererek, beklentilerini karşılamaya çalışırlar. Çevresindeki kişileri kontrol etme isteği duyarlar. Eleştirilere kapalıdırlar ve eleştiri karşısında hemen cephe alırlar. Fakat kendileri başkalarını eleştirmekten geri kalmazlar. Yapılan işlerde sürekli başkalarını suçlar, tehdit durumunda yasal olarak başvurular yaparlar. Gerçekle alakasız düşüncelere kapılırlar. Kendilerini sürekli olarak büyük görürler, savunma durumuna geçerek karşısındaki insanları bunaltırlar.

Bazı hastalıklar paranoya benzeri davranışlara sebep olsa da bu durumlar paranoya olarak adlandırılmaz. Paranoya teşhisi konulabilmesi için, damar hastalığı, tümörler gibi fiziksel hastalıkların olmaması gerekir. Kişilere hastalık tanısının konulmasının ardından tedavi aşamasına geçilmelidir. Paranoya hastalığı olan kişiler toplumda aşırı evhamlı, kuruntulu ve endişeli görünümleriyle dikkat çekerler. Bu hastalar genellikle "paranoyak" olarak adlandırılır. Tedavi edilmediğinde toplumdan kopma, ilişkilerin bozulması ve çeşitli sorunlar yaşanmasına neden olabilir. Hastalar çoğunlukla hastalıklarını kabul etmezler. Tedavi için öncelikle bu sorunların çıkmasına neden olan faktörler tespit edilmelidir. Kişinin çocukluğuna kadar inerek, iş ve aile çevresi incelenmelidir. Bu faktörler tespit edildiğinde, seanslar ve ilaçlar yardımıyla kolay bir tedavi süreci yaşanabilir. Kişiler bu rahatsızlığa farklı yaş gruplarında yakalanabilir. Özellikle şiddet gören kişiler genellikle 40 yaş sonrasında paranoya belirtileri göstermeye başlar. Bu kişilerin bir psikologdan yardım almaları ve ilaçlarını düzenli olarak kullanmaları gerekir. Aynı zamanda aile içindeki davranışların düzeltilmesi tedaviye yardımcı olacaktır.