Paranoya, genellikle genç erişkinlik döneminde başlayan ve kişinin başkalarının davranışlarını kötü niyetli olarak yorumlayıp, sürekli olarak güvensizlik ve kuşku duyma hali olarak tanımlanır. Aşağıdaki belirtilerden en az dördünün varlığı, paranoyanın işareti olabilir:

Paranoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler, genelde geçinmesi zor kişilerdir. Bire bir ilişkilerinde çoğunlukla sorunlar yaşarlar, kuşkuları nedeniyle uzak dururlar, soğuk görünebilirler ve sevgi göstermeyebilirler. Kavgacı ve kuşkucu nitelikleri karşısındakilerde de sert tepkiler doğurabilir, bu da onların beklentilerini gerçekleştirir. Güvensizlikleri nedeniyle kendi başlarına yeterlilik gereksinimleri yüksektir. İlişkide olduklarını sürekli kontrollerinde tutma ihtiyacındadırlar. Eleştiriye aşırı duyarlı olup, cephe alabilir, işbirliğine girmezlerken kendileri diğerlerini eleştirmeye, yakınmaya eğilimlidirler.

Kendi yaptıkları yanlışlıklarda bile kendilerini suçsuz görüp, başkalarını suçlarlar. Farz ettikleri tehditlere karşı yasal yollara başvurabilirler. Başkalarına da bazı kişi ve durumların bu tür algılanan özelliklerini onaylatma ihtiyacı içindedirler. Kişilik yapılarının altında gerçeklere uymayan, hayali aşırı büyüklük, güçlü olma düşünceleri vardır. Kendilerine yakıştıramadıkları eksiklik ve yanlışlıkları yansıtma (projeksiyon) denen bir savunma mekanizmasıyla karşılarındakilere yansıtırlar.

Toplumda farklı sosyokültürel gruplar, değişik etnik gruplar ya da başka sosyoekonomik düzeydeki kişilere yönelik olumsuz önyargılı düşüncelerle hareket edebilirler. Benzer paranoid düşünceleri olan ya da kolay ikna olan kişilerle bir araya gelip, gruplar ya da inanç sistemleri oluşturabilirler. Bu kişiler başkaları tarafından plancı, içlerini açmayan, kapalı kutu, pireyi deve yapan, kıskanç, tartışmacı kişiler olarak görülebilirler. Sürekli gergin olup, kendilerini rahat ve gevşek bırakamazlar. Çevrelerinde huzursuzluk yaratırlar. Aşırı temkinli davrandıklarından girişkenlikleri kısıtlıdır.

Tek başına kalma, benzer yaştakilerle arkadaşlıklarının iyi olmaması, kalabalık ortamlarda kaygı duyma, ders notlarının düşüklüğü, aşırı duyarlılık, tedirginlik, giyim, konuşma, düşünce itibari ile kendini kısıtlama, farklı hayaller ile kendini gösterme.

Genel toplumda %0.5-2.5 arasında, ayaktan tedavi ile psikiyatri yataklı kurumlarında yatanlarda %1 oranında görülmektedir.

Daha çok erkeklerde görülmektedir. Bu kişilik bozukluğunun ailesinde kronik şizofreni olanlarda daha çok görüldüğü gözlenmiştir. Ayrıca ailede sanrısal (delüzyonel) paranoid tipin varlığı ile de ilişkili olduğu düşünülmektedir.

Mahkumlarda, mültecilerde, yaşlılarda, işitme kaybı olanlarda da paranoid fikirler zaman zaman artış gösterir.

Ailenin mantıksız ve aşırı baskıcı, ezici nitelikteki öfkesinden etkilenen çocuğun bu duygularla özdeşleşip, sonrasında bu saldırgan dürtülerin farkındalığından kaçınmak için bu dürtülerin kendinde değil, karşısındakilerde olup, kendine yöneldiği şeklinde bir yansıtma mekanizması ile gerçekleştiği düşünülmektedir. Ayrıca bu kişilerin yetersiz, aşağılanmış ve kendilerine yardım edilemez hissettikleri, bu duyguların etkisini hissetmemek için çevreyi suçladıkları düşünülmektedir.