Dissosiyatif bozukluk, bireylerde bilinç, kimlik, bellek ve çevrenin algılanmasında zorluklar yaşanmasıyla karakterize edilen bir psikiyatrik durumdur. Bu bozuklukta temel mekanizma dissosiyasyondur. Dissosiyasyon, kimlik, algı, bellek ve çevre gibi duyumların işlevlerinin bütünlüğünün bozulması anlamına gelir. Bu durumda, bireyin davranışları normal davranış şekillerinden ayrılarak bağımsız şekilde işlev görür. Dissosiyasyon genellikle travmaya karşı bir savunma mekanizması olarak ortaya çıkar ve iki temel işlev sağlar: hem travmadan kaçışı mümkün kılar hem de yaşamın geri kalanında travmanın etkilerini değiştirir.

Dissosiyatif amnezi, travmatik veya strese neden olan kişisel bilgilerin unutulması ya da organik bir şekilde açıklanamayan bir biçimde hatırlanamaması durumudur. Bu bozukluk, en yaygın görülen dissosiyatif bozukluk türüdür ve genellikle kadınlarda daha sık görülür. Hastalar, genellikle bellek kaybından haberdar olurlar. Belirtiler sınırlı, yaygın, seçici ve sürekli olarak yaşanabilir. Stresli ve travmatik olaylara eşlik eder ve bireyin üstesinden gelemediği bir dürtünün hayal edilmesi veya gerçek dışa vurulması bu durumu hızlandırabilir.

Dissosiyatif kimlik bozukluğu, bir kişide iki ya da daha fazla kimliğin bir arada bulunması, bu kimliklerin farklı davranışlar ve tutumlar sergilemesi durumudur. Bu kimliklerden en az ikisi kişiyi denetim altında tutar. Hastalarda kimlik sayısı genellikle 5-10 arasında değişir. Hastalar, bir kimlikten diğerine ani geçişler yapar. Psikiyatrik bozukluklar bu duruma eşlik edebilir ve hastaların çoğu intihar girişiminde bulunabilir. Dissosiyatif bozukluklar arasında en ağır seyreden, kronikleşen ve tam olarak iyileşme göstermeyen bir durumdur.

Dissosiyatif füg, hastaların geçmişini ve önemli kimlik bilgilerini unutması, evinden ya da alıştığı ortamdan ayrılması durumudur. Hasta tamamen ya da kısmen başka bir kimliğe bürünür. Nadir görülen bir durumdur ve hastalar klinik olarak durumlarının farkına varamazlar. Daha önceki kimliklerine döndüklerinde, sadece füg başlangıcı dönemini hatırlayabilirler. Rahatsızlık kendiliğinden tam olarak iyileşme gösterebilir.

Depersonalizasyon bozukluğu, bireyin kendi gerçeklik duygusundan veya bedeninden ayrılma hissi yaşaması ya da bunları dışarıdan gözlemleme hissi yaşadığı bir bozukluktur. Bu hastalıkta gerçekliği değerlendirme bozukluğu olmaz. Toplumda %70 oranında izole şekilde bu bozukluk bulunabilir.

Başka şekilde tanımlanamayan dissosiyatif bozukluklar, nedenlerinin ve sebeplerinin tam olarak bilinmediği bozukluklardır.

Genellikle çocukluk döneminde yaşanan tekrarlayan ruhsal travmalar dissosiyatif bozukluklara neden olabilir. Bu kişilerde kronik ve ilaçlarla tedavi edilemeyen depresyon görülebilir. Hastalar genellikle kendilerini üzgün hissederler ve mutlu olamazlar. Bazı hastalarda organik neden tespit edilemeyen bedensel şikayetler, baygınlık nöbetleri, intihar düşünceleri ve öfke krizleri gibi belirtiler de mevcuttur. Bazı hastalarda ise şizofrenide olduğu gibi kafalarının içinde sesler duyma durumu ortaya çıkabilir, bu nedenle tanıda hatalar yapılabilir.

Psikiyatrik hastalıklar arasında ilaçlarla tedavi edilemeyen tek rahatsızlık dissosiyatif bozukluktur. Bazı durumlarda antidepresanlar kullanılsa da etkileri sınırlıdır. En faydalı tedavi yöntemi psikoterapi uygulamalarıdır.